Alışkanlık Nedir? Eğitim Bilimlerine Psikolojik Bir Bakış
Bir Psikoloğun Meraklı Girişi
İnsan davranışları… Zihnimdeki bu karmaşık yapıyı anlamaya çalışırken, her bir hareketin, her bir düşüncenin bir kökene dayandığını fark ettim. Günlük yaşantımızda sürekli tekrar ettiğimiz bazı davranışlar var, ancak bu davranışları pek de sorgulamayız. “Alışkanlık” dediğimizde aklımıza genellikle günlük rutinlerimiz gelir: Sabah kahvesi, telefonun ilk kontrolü ya da akşam yatağa gitmeden önce okunan birkaç sayfa kitap. Peki, bu alışkanlıklar ne kadar anlamlı? Onların psikolojik derinliklerinde neler gizli? Eğitim bilimlerinde alışkanlık, sadece öğrenme sürecini kolaylaştıran bir mekanizma değil, aynı zamanda duygusal ve bilişsel gelişimi şekillendiren temel bir yapı taşır. Gelin, alışkanlıkları psikolojik bir mercekten inceleyelim.
Alışkanlıklar ve Bilişsel Psikoloji
Alışkanlıklar, bilişsel psikolojide bir davranışın otomatikleşmesi olarak tanımlanır. Başlangıçta bir davranışı öğrenmek, zihnimizde yoğun bir bilişsel çaba gerektirir. Ancak, tekrarlanan her deneyim, davranışın daha hızlı ve daha az enerji harcayarak yapılmasını sağlar. Bu süreç, beynimizin “alışkanlık döngüsü” olarak adlandırılan bir mekanizmayı devreye sokmasına neden olur. Beynin ödül sistemi, her başarılı davranışın ardından dopamin salgılar, bu da kişiyi davranışı tekrar etmeye teşvik eder. Yani, alışkanlıklar genellikle bilişsel olarak “öğrenilmiş” ve zamanla zihinsel olarak otomatik hale gelmiş davranışlardır.
Eğitim bilimleri açısından bakıldığında, bu mekanizma öğrenme sürecinin temeli olarak karşımıza çıkar. Öğrencilerin belirli bir konuya dair bilgi edinmeleri, başlangıçta yoğun bir çaba ve dikkat gerektirirken, tekrar edilen dersler ve alıştırmalar sayesinde bu bilgi kalıcı hale gelir ve alışkanlıklar oluşturulur. Alışkanlıklar, öğrenme sürecinde zihinsel yükü hafifletir, çünkü bir davranış ya da bilgi otomatikleştiğinde, öğrenici o alana daha az dikkat vermeye başlar. Bu da, öğrenmenin verimli hale gelmesine olanak tanır.
Alışkanlıklar ve Duygusal Psikoloji
Alışkanlıklar, yalnızca bilişsel boyutla sınırlı değildir; duygusal bir boyutu da vardır. Düşüncelerimiz ve hislerimiz, davranışlarımızla sıkı sıkıya ilişkilidir. Örneğin, gün boyu stresli bir ortamda çalıştıktan sonra, akşam saatlerinde rahatlatıcı bir müzik dinlemek bir alışkanlık haline gelebilir. Bu alışkanlık, duygusal rahatlama arayışının bir sonucu olarak ortaya çıkar ve zamanla otomatikleşir. Zihnimiz, belirli bir duygusal durumu rahatlatmak için bilinen bir yol arar ve bu yolda alışkanlıklar devreye girer.
Eğitim ortamında da benzer dinamikler geçerlidir. Öğrencilerin ders çalışma alışkanlıkları, duygusal durumlarını doğrudan etkiler. Çalışmaya başlamadan önceki kaygı, öğrenme sürecini zorlaştırabilir. Ancak, düzenli çalışma alışkanlıkları oluşturulduğunda, bu kaygı azalabilir ve öğrenciler daha fazla başarı elde edebilir. Eğitimdeki duygusal alışkanlıklar, öğrencilerin genel ruh hali ve akademik performansları üzerinde derin bir etki yaratır.
Alışkanlıklar ve Sosyal Psikoloji
Alışkanlıklar, sosyal çevremizle de yakından ilişkilidir. İnsanlar sosyal varlıklardır ve çoğu zaman çevrelerinden aldıkları ipuçlarıyla davranışlarını şekillendirirler. Eğitimde, öğretmenlerin ve öğrencilerin oluşturduğu sosyal etkileşimler, bireylerin alışkanlıklarını pekiştirir. Sosyal normlar ve grup baskısı da alışkanlıkların oluşmasında önemli bir rol oynar. Örneğin, bir sınıfta herkes ders çalışırken, bir öğrenci de o davranışı tekrar etmeye başlayabilir çünkü bu durum sosyal bir norm haline gelir.
Sosyal psikoloji açısından, alışkanlıklar yalnızca bireylerin içsel deneyimleriyle sınırlı değildir; aynı zamanda toplumsal etkileşimler ve sosyal yapı tarafından şekillendirilir. Bir kişinin alışkanlıkları, ailesi, arkadaşları, öğretmenleri ve toplum tarafından sürekli olarak beslenir ve pekiştirilir. Eğitimde, öğretmenlerin öğrencilere model olma rolü, alışkanlıkların sosyal bir şekilde nasıl pekiştirildiğini gösteren güçlü bir örnektir.
Alışkanlıkların Psikolojik Derinliklerine Yolculuk
Alışkanlıklar, yalnızca bireysel davranışlar değildir. Onlar, beynin, duyguların ve toplumsal etkileşimlerin birleşiminden doğan, karmaşık bir psikolojik yapıdır. Hem bilişsel, hem duygusal, hem de sosyal boyutlarıyla alışkanlıklar, insan davranışlarının temel yapı taşlarıdır. Eğitim bilimlerinde ise bu alışkanlıklar, öğrenme sürecini hızlandıran ve verimli hale getiren önemli araçlar olarak kabul edilir.
Peki, sizin alışkanlıklarınız neler? Günlük yaşamınızda otomatikleşmiş davranışları sorgulamak, onların hangi psikolojik mekanizmalarla şekillendiğini anlamak, size daha bilinçli bir yaşam yolu çizebilir. Alışkanlıklarınızın bilişsel, duygusal ve sosyal boyutlarını keşfederek, bu alışkanlıkların yaşamınızdaki yerini daha iyi kavrayabilirsiniz.